Opis
Stany Zjednoczone są jednym z najważniejszych, największych i najpiękniejszych krajów świata. To jedno z supermocarstw o niekwestionowanej pozycji pośród potęg gospodarczych. Powierzchnią ustępują jedynie Rosji, Kanadzie i Chinom. I wreszcie – są jednym z najciekawszych krajów świata. Wabią odwiedzających swą niezwykłą różnorodnością: od wielomilionowych metropolii wschodu, przez niezmierzone prerie środkowego wschodu, upał tropikalnych stanów południa, przez świat Dzikiego Zachodu, po mrozy dalekiej Alaski i romantyczne Hawaje.
Jednym z najsłynniejszych i najczęściej odwiedzanych przez pary stanów są oczywiście Hawaje. Mniej znane, lecz nie mniej urokliwe są położone na środku Pacyfiku Samoa Amerykańskie, czy mikronezyjska wyspa Guam. Po drugiej stronie kontynentu, w basenie Morza Karaibskiego leżą przepiękne Wyspy Dziewicze i Puerto Rico.
USA to także fascynująca historia rdzennych mieszkańców tych ziem, pierwszych białych osadników, kształtowania się supermocarstwa. USA rokrocznie odwiedzane są przez rzesze turystów. Od 11 listopada 2019 roku, ze względu na zniesienie obowiązku wizowego, kraj ten stał się jeszcze łatwiej dostępny dla Polaków.
Geografia
Pod względem całkowitej powierzchni (wody i ziemi) Stany Zjednoczone zajmują czwarte miejsce na świecie, po Rosji, Chinach i Kanadzie. Na wschodzie kraju dominują lasy umiarkowane i subtropikalne, liściaste, iglaste, liściaste zimozielone i mieszane, a także łąki, lasy górskie i pola uprawne. W centralnej części przeważają prerie (półsuche stepy) oraz lasy borealne, na zachodzie zaś skaliste góry i pustynie. Na północnym wschodzie wybrzeża Wielkich Jezior i Atlantyku zamieszkuje znaczna część ludności kraju.
Na Wielkiej Wyspie (Hawaii) na Hawajach dominują wulkany. Wyspy mają nierównomierną, bardzo urozmaiconą linię brzegową, piaszczyste plaże i tropikalne środowisko, chociaż temperatury i wilgotność są zwykle mniej ekstremalne z powodu prawie stałych wiatrów ze wschodu.
Stany Zjednoczone posiadają granice lądowe z Kanadą (na północy) i Meksykiem (na południu), terytorialną granicę morską z Rosją na północnym zachodzie oraz dwie terytorialne granice morskie na południowym wschodzie, między Florydą a Kubą oraz Florydą i Bahamami. Pozostałe czterdzieści osiem stanów graniczy z Oceanem Spokojnym na zachodzie, Oceanem Atlantyckim na wschodzie i Zatoką Meksykańską na południowym wschodzie. Alaska graniczy z Oceanem Spokojnym na południu i południowym zachodzie, Cieśniną Beringa na zachodzie i Oceanem Arktycznym na północy. Hawaje leżą daleko na południowy zachód od kontynentu, na Oceanie Spokojnym.
Stolica, Waszyngton, Dystrykt Kolumbii, to dzielnica federalna położona na gruntach przekazanych przez stan Maryland (Virginia również przekazała swoją ziemię, jednak została ona zwrócona w 1849 r.). Stany Zjednoczone mają również terytoria zamorskie (obszary wyspiarskie) o różnym stopniu niezależności i organizacji: na Karaibach terytoria te to Puerto Rico i Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych, a na Pacyfiku: Samoa Amerykańskie, Guam i Mariany Północne, a także wiele niezamieszkanych terytoriów wyspiarskich. Prawie całe Stany Zjednoczone znajdują się na półkuli północnej – wyjątkami są Samoa Amerykańskie i wyspa Jarvis, które znajdują się na półkuli południowej.
Przyroda
Ze względu na olbrzymi obszar kraju przyroda Stanów Zjednoczonych jest niezwykle urozmaicona. Najpiękniejsze obszary zostały zamknięte w licznych parkach narodowych i stanowych, rezerwatach oraz lasach. Pomimo dużego uprzemysłowienia kraju przyroda jest w dość dobrym stanie. Wiele miejsc w USA jest niezamieszkanych lub słabo zaludnionych.
Pod względem roślinnym USA można podzielić na trzy strefy: atlantycką, zajmującą pas od Kordylierów na wschód (lasy liściaste, w tym klony, buki, cypriśniki, orzeszniki amerykańskie, brzozy), pacyficzną – Kordyliery oraz pas nadpacyficzny (m.in. sekwoje, jodły, modrzewie, sosny cukrowe) i subarktyczną – Alaska oraz stany Minnesota, Wisconsin i Michigan (tundra, tajga, świerki białe i czarne).
Świat zamieszkiwany przez zwierzęta można podzielić na cztery obszary: wschodnioamerykański (obszar na wchód od prerii – jelenie wirginijskie, zające, króliki, pancerniki, aligatory, oceloty, bieliki amerykańskie, pelikany), zachodnioamerykański (wszystkie krainy Kordylierów położone na południe od lasów borealnych: bizony, widłorogi, pieski preriowe, pumy, grzechotniki, jaguary, wojaki wielkie i urubu), kanadyjski (obszar Wielkich Jezior oraz południowa część Alaski: łosie amerykańskie, jelenie wapiti, baribale, grizzly, wilki, bobry, łososie, pstrągi) oraz arktyczny (północna część Alaski: niedźwiedzie polarne, morsy, foki, lisy polarne, lemingi i sowy śnieżne).
Kultura
Nazwa „Ameryka” jest często używana w odniesieniu do Stanów Zjednoczonych, ale do czasu formacji politycznej Stanów Zjednoczonych po wojnie o niepodległość słowo to odnosiło się tylko do Ameryki Południowej. Współczesne użycie tego terminu w odniesieniu do Stanów Zjednoczonych podkreśla dominację polityczną i gospodarczą tego kraju na półkuli zachodniej. Stany Zjednoczone zamieszkane są przez większość ludności anglosaskiej, dominującej politycznie i gospodarczo. Jedną z cech charakterystycznych jest dziedzictwo niewolnictwa oraz utrzymywanie się nierówności ekonomicznych i społecznych opartych na przynależności do grup etnicznych.
Kultura USA jest różna w zależności od regionu. Większość Amerykanów zdaje sobie sprawę z tych różnic, mimo że regiony te przeszły transformację gospodarczą oraz że Amerykanie często zmieniają miejsca zamieszkania. Północny wschód jest gęsto zaludniony, a rozległe korytarze urbanizacji nazwano „megalopolis”. Będący liderem technologii i przemysłu północny wschód został obecnie wyprzedzony w tych dziedzinach przez Dolinę Krzemową w Kalifornii.
Środkowy zachód jest zarówno wiejski, jak i przemysłowy. Znajdują się tu tysiące farm produkujących większą część żywności dla kraju. W obszarze Wielkich Jezior na środkowym zachodzie przemysł samochodowy i stalowy miał kluczowe znaczenie dla społeczności i gospodarki. Gdy te gałęzie przemysłu upadły, górny środkowy zachód został określony jako „pas rdzy”.
Południe zostało ukształtowane przez oderwanie się od Unii przed wojną secesyjną i wiąże się z historią niewolnictwa oraz kolejnymi bitwami o prawa obywatelskie dla Afroamerykanów. Współcześnie są to stany słoneczne oraz raje emerytalne. Zachód kojarzy się z narodowymi marzeniami i mitami o nieograniczonych możliwościach i indywidualizmie. Kalifornia wraz z południowo-zachodnimi stanami zostały przekazane Stanom Zjednoczonym przez Meksyk w 1848 r., po wojnie meksykańsko-amerykańskiej. Południowy zachód jest charakterystyczny ze względu na historyczne powiązania z kolonialną Hiszpanią, ludność rdzennych Amerykanów oraz regionalną kuchnię, na którą wpłynęły kultury Indian amerykańskich i kultura hiszpańska.
Ciekawostki
“W USA znajduje się największa na świecie jaskinia – Mammoth Cave.”
“W Santa Monica mieści się Hotel California, znany z kultowej piosenki zespołu The Eagles.”
Religia
Zdecydowana większość mieszkańców USA to chrześcijanie. Katolicyzm jest największym pojedynczym wyznaniem, ale protestanci (baptyści, metodyści, luteranie, prezbiterianie i inni) przewyższają liczebnie katolików. Wyznawcy judaizmu to największy niechrześcijański związek wyznaniowy, a za nim wyznawcy Islamu – przede wszystkim Afroamerykanie. Największy odłam protestancki, baptyści, powstał w Europie, ale rozwijał się w Stanach Zjednoczonych, szczególnie na południu, zarówno wśród białych, jak i czarnych mieszkańców. Oprócz wielu ruchów chrześcijańskich z Europy kilka związków religijnych powstało niezależnie w Stanach Zjednoczonych, w tym mormoni i szejkersi.
Chociaż religia i państwo są formalnie rozdzielone, ekspresja religijna jest ważnym aspektem życia publicznego i politycznego. Niemal każdy prezydent wyznawał któryś z odłamów chrześcijaństwa. Jednym z najbardziej znaczących trendów religijnych ostatnich lat był rozwój ewangelicznych i fundamentalistycznych ruchów chrześcijańskich. Kolejnym trendem jest wzrost zainteresowania Nowymi Ruchami Religijnymi, które często łączą elementy wschodnich religii i praktyk – takich jak buddyzm – z astrologią i duchowością rdzennych mieszkańców Ameryki.
Kuchnia
Kuchnia USA to międzynarodowa mieszanka kulinarna, czerpiąca z dziedzictwa wszystkich krajów, które tutaj imigrowały, a także rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. Mamy tu więc wpływy meksykańskie, włoskie, chińskie, brytyjskie, niemieckie, polskie, hawajskie czy afrykańskie. Na pierwszy rzut oka USA wydaje się być królestwem jedzenia szybkiego i kalorycznego: pancake'ów, kanapek, steków, frytek i burgerów. Ale powstały tu też fantastyczne wyrafinowane dania, które weszły do międzynarodowej kulinarnej klasyki, na przykład ostrygi Rockefeller, sałatka Waldorf i stek Oscar.
Z uwagi na ogromny rozmiar kraju nie jest zaskoczeniem, że można wyróżnić wiele odmian regionalnych kuchni amerykańskiej. Na przykład na wschodnim wybrzeżu dominują dania rybne i z owoców morza. Z kolei na środkowym zachodzie (ang. Midwest) znacznie powszechniejsza jest kukurydza i wołowina. Jakkolwiek dzięki usprawnieniu transportu łatwo psujących się produktów żywnościowych, powoli te różnice się zacierają. Mimo to Amerykanie nadal kojarzą określone potrawy z konkretnymi miejscami, np. stek z Oklahomy, homara z Maine, łososia z Pacific Northwest itd.
Najpopularniejsze dania „codziennej” kuchni amerykańskiej to m.in. hot-dog, hamburger, buffalo wings, brownies, apple pie, chicken pot-pie, banana bread, cornbread, cheeseburger, corn dog, fudge, goetta, grilled pizza, jambalaya, moon pie, twinkie, whoopie pies oraz sloppy joe.
Historia
Rdzenni Amerykanie żyli w obu Amerykach przez tysiące lat. Pierwsi biali osadnicy, Anglicy, przybyli tu w 1607 roku, zakładając pierwsze kolonie w Jamestown w stanie Wirginia. Inni osadnicy europejscy, jak Francuzi, Hiszpanie i Holendrzy również kolonizowali w tym czasie Amerykę Północną. W 1775 r., w wyniku ucisku i tyranii politycznej Brytyjczyków rozpoczęła się wojna między trzynastoma koloniami a Wielką Brytanią. Dnia 4 lipca 1776 r. Ojcowie Założyciele napisali Deklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych. Wygrali wojnę o niepodległość i założyli nowy kraj. Podpisali konstytucję w 1787 r., a kartę praw w 1791 r. Pierwszym prezydentem został generał George Washington, który przewodził wojnie.
W XIX wieku Stany Zjednoczone zdobyły znacznie więcej ziemi na Zachodzie i zaczęły się uprzemysławiać. W 1861 r. kilka stanów na południu próbowało odłączyć się od Stanów Zjednoczonych, aby założyć nowy kraj o nazwie Skonfederowane Stany Ameryki. To poskutkowało amerykańską wojną domową, tzw, Wojną Secesyjną. Po wojnie niektórzy Amerykanie stali się bardzo bogaci, a kraj rozwinął się w jedną z największych gospodarek na świecie.
Na początku XX wieku Stany Zjednoczone stały się międzynarodową potęgą, walcząc w I i II wojnie światowej. Pomiędzy wojnami nastąpił boom gospodarczy zwany "Roaring Twenties", kiedy to ludzie znacząco się wzbogacili. Potem jednak doszło do Wielkiego Kryzysu, za sprawą którego większość milionerów straciła całe swe majątki. Wielki Kryzys zakończył się wraz z nastaniem II Wojny Światowej.
Po II wojnie światowej Stany Zjednoczone i Związek Radziecki weszły w okres zimnej wojny. W tym czasie Afroamerykanie, Chicanos (Amerykanie meksykańskiego pochodzenia) i kobiety starali się o więcej praw. W latach 70. i 80. XX wieku fabryki produkowały znacznie mniej towarów – kraj przeszedł wówczas najgorszą recesję od czasu Wielkiego Kryzysu. Pod koniec lat 80. zakończyła się zimna wojna, co pomogło Stanom Zjednoczonym wyjść z zacofania technologicznego. Współcześnie dużą rolę w amerykańskiej polityce zagranicznej odgrywa Bliski Wschód, szczególnie po atakach terrorystycznych z 11 września 2001 roku.
