Hawaje

Opis

Od 21 sierpnia 1950 roku Hawaje są 50. stanem USA. To jednocześnie najbardziej egzotyczne i popularne terytorium Stanów Zjednoczonych. Dla wielu są one uosobieniem raju i celem romantycznych podróży. Nazwa Hawaii pochodzi od legendarnej ojczyzny wszystkich Polinezyjczyków – Hawaiki – którą według tradycji lokuje się na wyspie Raiatea w archipelagu Wysp Towarzystwa (Polinezja Francuska). Przez Amerykanów nazywane są często Aloha State.

Hawaje, jako jedno z najbardziej odizolowanych geograficznie, stale zaludnionych miejsc na Ziemi, to kraina wielu kontrastów. Wyspy są pochodzenia wulkanicznego, więc najbardziej charakterystyczną ich cechą jest duża liczba wulkanów, w tym uchodząca za najwyższą górę świata, Mauna Kea, licząca sobie od podstawy, czyli od dnia morskiego, 10 203 metry wysokości względnej. Dzięki tropikalnemu, ale łagodnemu klimatowi, Hawaje mogą poszczycić się bujną, soczyście zieloną roślinnością. Wiele spośród występujących tu gatunków, to endemity.

Egzotyczna kultura jest niezwykłym elementem tego miejsca. Pierwszymi osadnikami na wyspach byli Polinezyjczycy, którzy w pierwszej fali osadniczej przybyli tu z Markizów, a w drugiej z Tahiti. Przywieźli ze sobą zwyczaje i obrzędy, a także kult wielu bogów. Składano tu ofiary bogini ognia, Pele, nie tylko w postaci zwierząt, ale często także i ludzi. Nieobcy pierwszym mieszkańcom był szeroko rozpowszechniony kanibalizm, jednak do naszych czasów pozostało po nim tylko wspomnienie.

Hawaje, ze względu na swą odległość od Europy, jawią się nam jako miejsce magiczne, urzekające atmosferą spokoju, romantyczne, ale przede wszystkim niedostępne. Dzięki zniesieniu dla Polaków wiz do USA, bramy Hawajów otworzyły się także dla nas. Gęsta siatka połączeń lotniczych z USA i dalej, z Hawajami, spowodowała wzrost popularności tego miejsca.

Geografia

Hawaje położone są na środku Oceanu Spokojnego, około 3 800 km na zachód od Stanów Zjednoczonych. Łącznie cały archipelag liczy około 130 wysp, wysepek i skał. Najbardziej znane są największe z nich, czyli: Hawaii, Maui, Oahu, Molokai, Lanai, Kauai, Kahooolawe, Niihau. Wszystkie te wyspy są pochodzenia wulkanicznego. Pod powierzchnią archipelagu znajduje się tzw. gorąca plama, która odpowiedzialna jest za aktywność wulkaniczną na Hawajach. W tej chwili czynne są wulkany na największej wyspie, czyli Hawaii. Położenie na środku oceanu i brak jakichkolwiek barier sprzyja przemieszczaniu się potężnych mas powietrza, które napotykając góry kumulują się i skraplają w postaci bardzo obfitych opadów deszczu. Dzięki temu roślinność na Hawajach jest niezwykle bujna i soczyście zielona. Na wyspach występuje niezbyt gęsta sieć rzek i strumieni, które, często spotykając na swojej drodze progi skalne, tworzą urokliwe wodospady.

Przyroda

Ze względu na swe położenie, na środku Oceanu Spokojnego, na Hawajach wykształciły się różne formy życia nie spotykane nigdzie indziej. To nagromadzenie endemitów jest efektem wielowiekowej izolacji. Przez tysiące lat wyspy nie były zamieszkane przez ludzi, a przybycie na nie pierwszych polinezyjskich osadników nie przyczyniło się do naruszenia ekosystemu. Dziś prawie 100% owadów to endemity, także większa część ptaków nie występuje nigdzie indziej. Obecnie sytuacja na Hawajach jest dosyć alarmująca, bowiem poprzez zwiększoną migrację ludzi zaczynają pojawiać się nasiona nowych roślin, a także pewne gatunki zwierząt, które czasami rozprzestrzeniają się w sposób niekontrolowany, co stanowi zagrożenie dla gatunków lokalnych.

Hawaje posiadają dwa parki narodowe: Haleakala na wyspie Maui oraz Park Narodowy Wulkanów na wyspie Hawaii. W 2006 roku George W. Bush ustanowił morski obszar chroniony pod nazwą Papahanaumokuakea Marine National Monument, w skład którego wchodzą liczne atole, rafy koralowe oraz mielizny usytuowane na północny zachód od głównych wysp.

Kultura

To, co sprawia, że wyspy hawajskie są tak wyjątkowe, to przede wszystkim kultura – karta przetargowa przyciągająca do tego wakacyjnego raju na południowym Pacyfiku wielu turystów oraz ludzi, którzy decydują się tu zamieszkać. Jednym z najbardziej znanych elementów kultury hawajskiej jest obdarowywanie wieńcami lei. Kwiatowe naszyjniki lei ofiarowywane są w geście powitalnym lub na specjalne okazje. To oznaka przyjaźni, dlatego powinny być zdejmowane tylko na osobności, bez udziału obdarowującego. Istnieją różne rodzaje lei, w zależności od okazji: zarówno proste, jednoniciowe sznurki kwiatowe, jak i duże i wyszukane girlandy z tuberozy, storczyków i innych kwiatów.

Hula to kolejna hawajska ikona kultury, z kolorowymi strojami i trawiastymi spódnicami, wdzięcznymi ruchami dłoni i charakterystycznymi kołyszącymi biodrami. Początkowo taniec tylko dla mężczyzn, obecnie jest wyrazem szczęścia i zabawy – może być wykonywany zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety. Starożytnej formie hula, znanej jako hula kahiko, towarzyszą bębny i opowiadanie historii. Tańczy się go na ceremoniach lub w czasie ceremonii religijnych. Muzyka jest ważną częścią kultury hawajskiej i wykształciła się z pierwszych instrumentów dostępnych wyspiarzom, bębnów, w towarzystwie polifonicznych śpiewów. Ostatnio coraz częściej wykonuje się współczesne adaptacje. Należą do nich hapa-haole (rodzaj muzyki, która łączy angielskie teksty z hawajskimi melodiami), kolohe (rodzaj hula znany z niegrzeczności lub złośliwości), chalangalang, jawaiian, luau i inne.

Kultura hawajska opiera się także na starych legendach i przesądach. Począwszy od bogów i bogiń, takich jak Maui (półbóg, który wyciągnął wyspę z dna morskiego), Pele (nikczemna i zwodnicza bogini wulkanu), po jej siostrę Poliahu (bogini śniegu). Opowieści o stworzeniu (takie jak legenda Kumulipo) i przesądy (jak te, które traktują deszcz i tęczę jako błogosławieństwo od bogów, albo też nakaz noszenia wieńca lei w czasie ciąży, aby przynieść szczęście), są również szeroko rozpowszechnione w całej kulturze. Według jednego ze współczesnych przesądów, nieszczęściem jest zabranie skał lawowych z wulkanu. Podobno Park Narodowy Wulkanów Hawajskich często otrzymuje skały pocztą z całego świata, od tych, którzy odwiedzili wyspę i zabrali skały do domu, ponieważ prześladuje ich pech.

Religia

Tradycyjna religia hawajska to politeistyczny system obejmujący wiarę w bóstwa i duchy. Według wierzeń, duchy zamieszkują wszystkie istoty, a przedmioty, fale morskie i niebo. Religia hawajska ma swoje korzenie na wyspie Tahiti w Polinezji Francuskiej, skąd przybyli pierwsi osadnicy. Na rozbudowany system wierzeń i praktyk religijnych mieli wpływ także mieszkańcy innych wysp Pacyfiku, którzy zapuszczali się na Hawaje między 500 a 1300 rokiem naszej ery. Dzisiejsze hawajskie praktyki religijne są chronione amerykańską ustawą o wolności religii rodzimej. Tradycyjna hawajska religia nie ma związku ze współczesną praktyką New Age znaną jako „Huna”. Dziś religią dominującą na Hawajach jest chrześcijaństwo, w tym protestanci, katolicy i mormoni, ale także buddyści.

Kuchnia

Kuchnia Hawajów obejmuje pięć różnych typów żywności, odzwierciedlających różnorodną historię osadnictwa i imigracji. W okresie poprzedzającym przybycie Europejczyków (między 300 r. n.e. a 1778 r.) polinezyjscy podróżnicy przywieźli tu rośliny i zwierzęta. Gdy rdzenni Hawajczycy osiedlili się na tym obszarze, łowili ryby, uprawiali taro, kokosy, trzcinę cukrową, słodkie ziemniaki i ignamy oraz gotowali mięso i ryby w piecach ziemnych. Po pierwszym kontakcie z białymi w 1778 r. na wyspach, wraz z misjonarzami i wielorybnikami, pojawiła się kuchnia europejska i amerykańska. Chrześcijańscy misjonarze wprowadzili kuchnię z Nowej Anglii, podczas gdy wielorybnicy wprowadzili solone ryby.

W miarę rozrostu plantacji ananasa i trzciny cukrowej wzmagało się zapotrzebowanie na siłę roboczą. Po przybyciu na Hawaje, robotnicy-imigranci rozpowszechnili kuchnię z Chin, Korei, Japonii, Filipin, Portoryko i Portugalii. Wprowadzenie nowej żywności etnicznej, takiej jak chiński char siu bao (manapua), portugalski słodki chleb i malasadas oraz japońskie bento, połączono z istniejącą kuchnią rodzimą, europejską i amerykańską. Krótko po II wojnie światowej kilka znanych lokalnych restauracji otworzyło swoje podwoje serwując „Hawaiian Food”. Szefowie kuchni udoskonalili lokalny styl w 1992 r., opracowując Hawaii Regional Cuisine.

Historia

Pierwsi ludzie przybyli na Hawaje z wysp Markizów w Polinezji Francuskiej około 300 roku n.e. Druga fala osadnicza dotarła tu z Tahiti po 1100 roku n.e. Następnie w 1778 r. w czasie swojej podróży dookoła świata wyspy odkrył James Cook. W trakcie swego trzeciego pobytu na wyspach słynny żeglarz zginął z rąk tubylców. W 1786 r. na Hawajach pojawił się żeglarz francuski La Perouse. Europejczycy przywieźli ze sobą choroby, na które rdzenni mieszkańcy nie mieli odporności. W przeciągu kilku dekad ich liczba dramatycznie spadła. Tymczasem w roku 1810, wódz Kamehameha zjednoczył wyspy hawajskie w jedno królestwo, a w 1820 r. pierwsi misjonarze założyli tu pierwsze placówki misyjne.

W 1848 r. prawo hawajskie zostało zmienione, aby umożliwić cudzoziemcom posiadanie ziemi. W wyniku tego wielu Hawajczyków zostało wypartych ze swoich terenów. W następnych latach zakładano duże plantacje cukru i sprowadzano do pracy na nich zagranicznych robotników, w tym wielu Chińczyków, Japończyków, Filipińczyków i Portugalczyków. W 1893 r. królowa Hawajów, Lydia Liliʻuokalani została obalona w wyniku zamachu stanu. Przez długi czas więziono ją w domu. W przeciągu kolejnych kilku lat Hawaje były republiką, aż do roku 1898, kiedy zostały włączone do terytorium USA.

W 1900 r. populacja Hawajów wynosiła tylko 154 000, jednak do 1950 r. wzrosła do prawie 500 000. 7 grudnia 1941 r. Japończycy zaatakowali bazę marynarki wojennej w Pearl Harbor, powodując ogromne straty. Hawaje zostały objęte stanem wojennym do końca II wojny światowej. Wreszcie w 1959 r. Hawaje przystąpiły do Unii jako 50. stan USA. Z końcem lat pięćdziesiątych otwarto przemysł lotniczy, który uczynił Hawaje popularnym miejscem turystycznym.